Өдөр тутмын эдийн засаг: Хэр хэмжээний зээлтэй байхад алзахгүй вэ?

 

Одоо үед зээл гэдэг нь зөвхөн өр гэсэн утгатай биш харин ч боломж гэсэн утга бас илэрхийлдэг болохыг нийлээдгүй хүмүүс ойлгох болжээ. Гэвч өөрийн хирээс хэтэрсэн зээлэнд дарлагдаж уруудахгүйн тулд зөв шийдвэрээ зөв гаргах нь чухал. Тэгвэл хэрхэн өөрийн хэр хэмжээг тодорхойлж хэр их хэмжээний зээлтэй байхад алзахгүй туулаад гарах вэ гэдгийг судлан үзье. Үүнд гурван ерөнхий хүчин зүйлээс хамаарана.

1. Хэрэв чи авсан зээлээрээ маш чухал буюу чанартай хөрөнгө оруулалт хийж байна байгаа бол авсан зээл чинь зөв гэдэгт эргэлзэх хэрэггүй. Хийсэн хөрөнгө оруулалтнаас авч буй өгөөж чиний сар болгон төлөх төлбөрийн хэмжээтэй харьцуулахад их бол зээл чинь эерэг шийдэл. Хамгийн түгээмэл хөрөнгө оруулалт бол орон сууц юм. Чиний авч буй орон сууцны зээл чинь одоогийн чинь санхүүгийн байдалд таарсан байж болох хамгийн доод хэмжээгээр байх хэрэгтэй. Зээлийн чинь хүү нь тогтмол буюу цаг хугацааны явцад хувьсах чанаргүй байх ёстой. Ирээдүйд болох аливаа рискийг чи биш зээлдүүлэгч чинь үүрч байх ёстой бөгөөд бидний жишээ дээр Банк болж байна. Мэдээж гарын үсэг зурахаас өмнө зээлтэй холбоотой аливаа гэрээ болон баримт бичгийг нягтлан унших нь аюулгүй баталгаат зээл авхад ихээхэн тус болно.

2. Ирээдүйд хэр хэмжээний орлого олох вэ гэдэг нь дараагийн анхаарах зүйтэй нөхцөл юм. Хэрэв ирээдүйн орлого чинь бага ч юмуу өсөх эсэх нь эргэлзээтэй байгаа бол зээл авахаа түр азнасан нь дээр. Энэхүү шийдвэрт тус болох нэгэн элемент бол “Нийт Өрийн Харьцаа” (The Total Debt Service Ratio) гэх ухагдахуун юм.  Зээлдүүлэгч нарийн хувьд энэхүү ухагдахуун нь эрхий хурууны дүрэм буюу хамгийн эхэнд харж үздэг шалгуур байдаг. Үүнээс гадна “Gross Debt Service ratio” гэх төстэй ойлголт байх бөгөөд тус бүрийг тооцолох томъёог доор харгалзуулав.

             

TDS болон GDS нь харгалзан 40% ба 30%-с доош байхад сайн бөгөөд танийг зээл авах бүрэн потенциалтай байгаа илэрхийлж байна. Иймээс энэхүү харьцааг бодож үзэх нь зээл авахын өмнөх зайлшгүй алхам болгож байна.

3. Ирээдүйн амьжиргаагаа үзэх үзэл чинь чухал эсэх нь эцсийн шалгуур болж байдаг. Хэрэв ганц бие бол энэ тал дээр арай хөнгөн байх авч гэр бүлтэй хүмүүсийн хувьд энэ асуудал маш чухал нөхцөл болдог. Ингээд зээл авахаасаа өмнө эдгээр зүйлсийг тунгаан бодож үзээрэй.

 

Г.Дөлгөөн

Өдөр тутмын эдийн засаг: Хямралыг зөгнөх хачирхалтай трендүүд

Эдийн засгийн хямрал. Мэдээж хямралыг тооцоолон тогтоох тоон баримт, үзүүлэлт судалгаа ихээр байдаг хэдий ч бидний эргэн тойронд хямрал нүүрлээд байгааг хэлээд өгөх нүдэнд үл өртөх энгийн бөгөөд хачирхалтай трендүүд нилээдгүй байдаг ажээ.

1. Царайлаг үйлчлэгчид (The Hot Waitresses Index)

Чи ямар нэгэн түргэн хоолны газар юмуу эсвэл кофе шопп-д захиалга өгч байна гэж бодоё. Кассны ажилтан эсвэл бариста эсвэл зөөгч нар дур булаам , царайлаг харагдаж байна уу? Бүр нэг ажилтангаар ч зогсохгүй дийлэнх ажилтнууд нь царайлаг байна уу? Энэ үзэгдэл ганцхан нэг газар ч биш нилээдгүй газар ажиглагдаж байвал эдийн засаг хямралд орсон байх нь. Яагаад ийм дүгнэлт гарах болов гэж үү? хариулт нь маш энгийн. Бидний амьдарч буй нийгэмд царайлаг төрхтэй нэгэн зөөгч хийгээд явах нь тун ховор. Эдийн засаг тогтвортой буюу эерэг байх үед царайлаг байдал ур чадвартай өрсөлдөхүйц буюу маш ихээр үнэлэгддэг. Харин хямралын ажил олгогчид ур чадварыг илүүд үзэх тул царайны сайхан тийм ч хүчтэй байхаа больдог. Тиймээс зөөгч, өөр сонголт байхгүй.

2. Саарал зангиа (Tieconomics)

Хүн өөрөө ч мэдэлгүйгээр өөрийнхөө санхүүгийн байдалаа өөрийн хүзүүнээс унжих зангианы өнгөөр хэлчихдэг ажээ. Хүн өөртөө итгэлтэй эрч хүчтэй байхын хэрээр өнгөлөг хувцаслах дуртай байдаг. Оффисийн ажилчид тод өнгийн элдэв хослол өмсч болохгүй тул тэд зангиагаа л сольдог байна. Санхүүгийн байдал л хүндхэн байгаа нөхөд ийнхүү хар бараан цулгай өнгийн зангиа зүүхийг илүүд үздэг тул үүгээр нь бид хямралыг тодорхойлж болдог байхнээ.

3. Хэмлайн Индекс (The Hemline Index)

Анх 1926 онд гарч ирсэн энэхүү индекс охид бүсгүйчүүдийн өмсөх юбканы уртаар нь эдийн засгийн байдалыг тодорхойлдог. Юбка болон даашинзны хормой уртсах тусам эдийн засаг уналтанд байгааг илэрхийлэх бөгөөд эсрэгээрээ хэрэв богихон байвал эдийн засгийн сайн байгаагийн илэрхийлэл болдог байна.

4. Эрэгтэй дотуур хувцасны худалдаа (The Men’s underwear index)

Уг индексийн дагуу, хямралын үед эрэгтэй дотуур хувцасны худалдан авалт эрс багасдаг бөгөөд эрчүүд маань илүү тооны дотуур хувцас авах нь алдагдал гэж хүлээн авдаг байна.  Харин дотуур хувцасны худалдаа сэргэж байвал эдийн засаг хөл дээрээ босож буйн шинж ажээ.

5. Хог хаягдалын индекс (The Trash Index)

Уг индекс нь ДНБ болон хог хаягдалын хоорондох харилцан холбоог чухалчлан авч үздэг. Хүмүүс их хэмжээний бараа бүтээгдэхүүн худалдан авахын хэмжээгээр илүү их хэмжээний хог хаягдал түүнээс \үүсэн гарч байдаг. Хог хаягдалын тоо буурах нь эдийн засаг уруудаж байгааг харуулдаг байхнээ.

Г.Дөлгөөн